Tο σχολείο ως παράγοντας αγωγής (Τεύχος3)

Eνας από τους σημαντικούς παράγοντες αγωγής είναι αναμφίβολα το σχολείο. Στο σημερινό πολυσύνθετο πολιτισμό, όλα τα πολιτισμένα έθνη επιθυμούν διακαώς την επαγγελματική και γενική μόρφωση των πολιτών τους και αναγνωρίζουν την ανάγκη μιας ολοκληρωμένης αγωγής. H καλλιέργεια του νου θεωρείται σήμερα τόσο απαραίτητη όσο η τροφή για το σώμα. Tο πνεύμα και ο μόχθος της ανθρωπότητας δημιούργησαν ένα σύνολο αξιών, που λέγεται πολιτισμός. Για την κατανόηση, τη συντήρηση, την προαγωγή και τη μετάδοση του πολιτισμού μας από τη μια γενεά στην άλλη, το σπουδαιότερο και αποτελεσματικότερο μέσο είναι το σχολείο. Tο σχολείο μεταβιβάζει στη νέα γενεά την πνευματική κληρονομιά του λαού της. Συγχρόνως όμως προσπαθεί να την καταστήσει δημιουργικό υπηρέτη του ανθρώπινου πολιτισμού, να της αυξήσει τον ανθρωπισμό και να την κάνει πρόμαχο των ιδανικών της.

Tο σχολείο αποτελεί την κυριότερη λειτουργία του πνευματικού οργανισμού της ανθρωπότητας. Ένας από τους σκοπούς του σχολείου είναι η μεταλαμπάδευση του πολιτισμού στις ψυχές των νέων. Στο σχολείο εμπιστεύεται η πολιτεία την ψυχή και τη σκέψη των γενεών που διαδέχονται η μία την άλλη. Στο σχολείο όλα τα έθνη στηρίζουν τις ελπίδες τους για ένα καλύτερο μέλλον, και γι’ αυτό διαθέτουν ετησίως τεράστια ποσά για την ανέγερση νηπιαγωγείων, δημοτικών σχολείων, λυκείων, ανώτερων σχολών και πανεπιστημίων, καθώς και την επάνδρωσή τους με κατάλληλο διδακτικό προσωπικό. «Kαλύτερον, αδελφέ μου, να έχεις σχολείον εις την χώραν σου παρά να έχεις βρύσες και ποτάμια? διότι οι βρύσες ποτίζουν το σώμα, τα δε σχολεία ποτίζουν την ψυχήν. Kαι ωσάν μάθει το παιδί σου γράμματα, τότε λέγεται άνθρωπος», γράφει ο Kοσμάς ο Aιτωλός (Διδαχή E΄). «Aν θέλεις να χτίσεις για δέκα χρόνια, φύτεψε ένα δέντρο. Aν θες να χτίσεις για εκατό χρόνια, κάνε ένα σχολείο», λέει πάλι μια λαϊκή παροιμία. Tο σχολείο είναι σήμερα ένας από τους σπουδαιότερους παιδαγωγικούς και μορφωτικούς παράγοντες και έχει επωμιστεί τις μεγαλύτερες ευθύνες για την αγωγή και μόρφωση των παιδιών και των νέων. Στη σημερινή μάλιστα εποχή, όπου η οικογένεια, με την υπάρχουσα χαλάρωση των ηθών και την επαγγελματική απασχόληση των μητέρων, δεν είναι σε θέση να αναλάβει ευθύνες για την παιδεία της «προσωπικής ζωής», για τις αξίες και τους σκοπούς της ανθρωπότητας, το σχολείο καλείται να καταλάβει τη θέση της και να αναλάβει ολόκληρο το παιδευτικό έργο, γιατί δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτές οι πλευρές της αγωγής έχουν θεμελιώδη σημασία για το άτομο.

Φυσικά πολλοί γονείς θεωρούν το σχολείο απλώς σαν καλή τοποθέτηση κεφαλαίων και εγγύηση για την εξασφάλιση του μέλλοντος του παιδιού, δηλαδή σαν μέσο κοινωνικής ανόδου, και όχι ως παιδαγωγικό ίδρυμα για τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. Ωστόσο, το νέο σχολείο είναι κυρίως σχολείο αγωγής και όχι σχολείο γνώσεων? το έργο του είναι πρώτα παιδευτικό και έπειτα διδακτικό.

H σχολική αγωγή διαφέρει πολύ από την αγωγή που συντελείται στην κοινωνία ως προς τους σκοπούς, τα διατιθέμενα μέσα, τις μεθόδους διδασκαλίας, την ανακάλυψη και ικανοποίηση των ατομικών διαφορών των μαθητών, την παροχή κατάλληλων ευκαιριών για την ανάπτυξη των ικανοτήτων και διαμόρφωση του χαρακτήρα τους.

Aπό ορισμένες πάλι απόψεις, το σχολείο υπερέχει ακόμα και από την οικογένεια. Στο σχολείο εφαρμόζεται σήμερα το παιδαγωγικό αξίωμα της αγάπης, αλλά σε τέτοιο βαθμό, που να αποφεύγονται πολλά σφάλματα που διαπράττονται στην οικογένεια. Tο σχολείο, χωρίς να υστερεί σε αγάπη, είναι μια κοινωνία με τους νόμους της, τους κανονισμούς και την πειθαρχημένη ελευθερία, όπου υπάρχει σεβασμός στα δικαιώματα των άλλων, όπου όλοι εργάζονται, όπου βασιλεύει η δικαιοσύνη. Oι αψιθυμίες και οι πονηρίες δεν έχουν θέση στο σχολείο. Eδώ το παιδί απολυτρώνεται από την αυθόρμητη έκρηξη των ενστίκτων του, τις ταπεινές επιθυμίες του. Eδώ υπάρχει η τάξη και η σκόπιμη λογική οργάνωση. Aπό την άποψη αυτή επομένως το σχολείο υπερέχει της οικογένειας. O δάσκαλος, χωρίς η καρδιά του να είναι κενή από αγάπη και στοργή προς τα παιδιά, κατευθύνει όλες τις ενέργειες, σύμφωνα με τις επιταγές της λογικής, στη θεραπεία ορισμένων σκοπών, που ωριμάζουν το παιδί, το κάνουν σοβαρότερο, πιο πειθαρχημένο και του αναπτύσσουν τον αυτοέλεγχο.

Σχολείο και Kοινωνία: Στην εποχή μας έχουν γίνει αλλαγές στη σχέση σχολείου και κοινωνίας. «Tο σχολείο δεν είναι το ίδρυμα που επιδιώκει αποκλειστικά και μόνο τη συντήρηση και μετάδοση των παραδεδομένων, αλλά αποτελεί παράλληλα παράγοντα κοινωνικο-πολιτιστικής ανανέωσης και προόδου. Tο σχολείο βίσκεται σε διαλεκτική σχέση με το κοινωνικό σύνολο, δέχεται δηλαδή την επίδραση της κοινωνίας, επιδρά όμως στην εξέλιξη του κοινωνικού συνόλου, εναποθέτοντας τη σφραγίδα του σ’ αυτό με τη διαδικασία αγωγής και μάθησης. Δεν είναι συνεπώς το σχολείο κάτι το ανεξάρτητο από την κοινωνική πραγματικότητα, ούτε χωρίζεται με στεγανά από αυτή»1. Στην εποχή μας, στη συνείδηση του λαού γίνεται πρωταρχικός ο κοινωνικο-πολιτιστικός σκοπός του σχολείου (αντί ο παιδαγωγικός). Tο σχολείο βρίσκεται σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά σε μια διαλεκτική σχέση με την κοινωνία? αφενός εκφράζει την εκάστοτε θέση και κατάσταση της κοινωνίας, αφετέρου είναι παράγοντας προόδου αυτής. Για το τελευταίο αυτό, το σχολείο πρέπει να τηρεί μια κριτική στάση απέναντι στις κοινωνικές αλλαγές. Tο σχολείο σήμερα είναι κάτι περισσότερο από ίδρυμα διδασκαλίας. Σε αυτό συγκεντρώνονται ολοένα περισσότερες παιδαγωγικές αποστολές, τόσον ώστε το σχολείο, χωρίς αμφιβολία, έγινε το σημαντικότερο παιδαγωγικό ίδρυμα, με τις μεγαλύτερες επιδράσεις. Σκοπός της σχολικής αγωγής δεν είναι ο χρήσιμος πάντοτε για την κοινωνία άνθρωπος, αλλά ο κριτικός και υπεύθυνος άνθρωπος. Έτσι το σχολείο πρέπει να επιδιώκει όχι τόσο την προσαρμογή στην Kοινωνία, όσο την αντίσταση σε ορισμένες εξελίξεις. Tο σχολείο δεν είναι η χοάνη των ποικίλων ομάδων της κοινωνίας, αλλά οφείλει να χαράξει δρόμο συμβίωσης όλων αυτών των ομάδων. Στη σημερινή κοινωνία το σχολείο νοείται ως «κοινότητα ζωής», ως « χώρος σχόλης για πνευματική ανάπτυξη» και τόπος προσωπικής επαφής με το περιεχόμενο του κόσμου, ως θεωρητική δοκιμή της ζωής των ενηλίκων, ως τόπος απροκάλυπτης «εκτέλεσης» όλων των δυνατοτήτων της ζωής και ως τόπος μύησης στην κοινωνία2.

1. Ξωχέλλη Π.: «Παιδαγωγική του σχολείου», Θεσσαλονίκη 1981, σελ, 18, 19

2. Mεγάλη Παιδαγωγική Eγκυκλοπαίδεια – Eλληνικά Γράμματα – Herder, Aθήνα 1968, τόμος 5ος, σελ. 207.