Η υπογεννητικότητα σήμερα (Τεύχος2)

Eίναι καιρός να ατενίσουμε με ρεαλισμό, με αυτογνωσία και παρρησία τις διαστάσεις που έχει προσλάβει στην εποχή μας η υπογεννητικότητα. Καιρός είναι να εκφέρουμε έναν άλλο λόγο πιο ειλικρινή και μεστό. Να διατυπώσουμε κάποιες θέσεις πιο προωθημένες από αυτές που είχαμε μάθει να αναμασούμε από παλιά. Δεν έχει νόημα πια να λειτουργούμε σαν δέκτες μηνυμάτων που παραπέμπουν στα κλασικά εγχειρίδια της δημογραφίας.

Κάποτε βαρεθήκαμε τις αναφορές στο δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδος. Από θεωρητικούς οι οποίοι με τις συχνές επαναλήψεις σ' αυτό μας έκαμαν να συγχέουμε την υπογεννητικότητα, σαν ένα στοιχείο της κατάστασης του πληθυσμού, με τη δημογραφία, σαν επιστήμη. Ωσάν το δημογραφικό πρόβλημα να είναι μονοδιάστατο. Ωσάν να μην υπάρχουν άλλα προβλήματα σχετικά με την κατάσταση και κίνηση του πληθυσμού κάθε χώρας. Και ωσάν η υπογεννητικότητα να αποτελεί ένα σύμπτωμα που σημάδεψε μόνο τη χώρα μας.

Μπορεί η υπερβολή να δικαιολογείται από τις μεγάλες διαστάσεις που έχει προσλάβει η υπογεννητικότητα? και από τις συνέπειες που αυτή συνεπάγεται για τον τόπο μας. Η υπερβολή όμως δεν ωφελεί όταν δεν ευαισθητοποιούνται αυτοί από τους οποίους εξαρτάται η αντιμετώπιση του προβλήματος. Και το πρόβλημα της υπογεννητικότητας θα πρέπει κάποτε να συνειδητοποιήσουμε ότι είναι πριν απ' όλα πρόβλημα κοινωνικής βάσεως.

Την εποχή μας σημάδεψαν εξελίξεις που είναι ζήτημα αν μπορούσε να τις συλλάβει ανθρώπινος νους. Εξελίξεις οι οποίες σχετίζονται με κοινωνικούς μετασχηματισμούς απ' αυτούς που αλλάζουν τον τρόπο ζωής των γενιών που μας διαδέχονται. Σαν τη βαθιά αλλαγή που επήλθε στο κύτταρο -όπως λέμε- της κοινωνίας: στην οικογένεια. Στην όλη δομή και στον τρόπο που αυτή λειτουργεί σε κάθε σύγχρονη κοινωνία. Με αποτέλεσμα να μην ευνοείται η αναπαραγωγή του ανθρώπινου γένους? παντού όπου στο σύγχρονο κόσμο μοιάζει να έχει κλείσει ο κύκλος σε κοινωνικές κατακτήσεις.

Με βάση τις διαγραφόμενες σήμερα εξελίξεις, δεν έχει νόημα πια να γινόμαστε δέκτες στερεότυπων μηνυμάτων, απ' αυτά που προκαλούν αίσθηση στο κοινό, απ' αυτά που αναφέρονται σε συνεχώς επιδεινούμενες καταστάσεις, χωρίς μια τέτοια αναφορά ή τα μέτρα που συνιστώνται, που εξαγγέλλονται ή λαμβάνονται, να οδηγούν πουθενά.

Δεν υπάρχουν κίνητρα ικανά να πείσεις τους άλλους να κάνουν παιδιά επειδή έχουμε δημογραφικό πρόβλημα.

1.Δεν είναι μόνο τα μέτρα της πολιτείας που κρίνονται από τους ειδήμονες και αποδεικνύονται στην πράξη αλυσιτελή? με το προηγούμενο της Σουηδίας να αποτελεί την πιο αντιπροσωπευτική διάψευση των προσδοκιών ενός δημογράφου.

2 Ούτε είναι μόνο η ισότιμη είσοδος της γυναίκας στην εργασία που καθιστά προβληματική την ανατροφή των παιδιών? συνεπώς και την ύπαρξη πολυμελών οικογενειών? με τη γέννηση περισσότερων του ενός ή των δύο παιδιών.

Αυτό που -συνειδητά ή ασυνείδητα- παρακάμπτεται, σαν αιτία, είναι η αποδυνάμωση, γενικότερα, που έχει υποστεί ο θεσμός του γάμου και της οικογένειας. Κι ας είναι η αιτία που φαίνεται να κινεί όλες τις άλλες. Αφού είναι σαν να μας λείπει ή να νοσεί βαριά, σχεδόν αθεράπευτα, το κύτταρο που τροφοδοτεί την αναπαραγωγή, τη δημιουργία και προκοπή σε μια υποτιθέμενη ζωντανή κοινωνία.

Ο κλονισμός του θεσμού του γάμου και της οικογένειας είναι που αποτελεί την αιτία, ώστε να μην έχει πια νόημα σε μια σύγχρονη κοινωνία να ασχολείται κανείς σοβαρά με τη δημογραφία. Ο οικογενειακός προγραμματισμός έχει ξεπερασθεί από τις εξελίξεις. Η δε υπογεννητικότητα είναι για να μαρτυρεί ότι τείνει να κλείσει ο κύκλος των εξελιγμένων κοινωνιών? καθώς τείνουν να μεταβληθούν σε κοινωνίες γερόντων. Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το έτος 2050 οι γέροι θα είναι, σ' αυτήν, διπλάσιοι από τους νέους. Για το ίδιο έτος υπολογίζεται ότι οι μισοί Ιταλοί θα είναι άνω των 50 ετών, ενώ οι μισοί Ιρακινοί κάτω των 25.

Η γήρανση του πληθυσμού μαρτυρεί πόσο αμείλικτη και αναπότρεπτη είναι η μοίρα των εξελιγμένων κοινωνιών? καθώς, μέσα από αιώνες, συμβαίνει κάποτε να εξαντλούν τα όρια της ανάπτυξης, της ακμής, της προόδου? για να πάρουν την κατιούσα προς την παρακμή.

Εκτός και η νέα τάξη πραγμάτων μας επιφυλάσσει μια ακόμη, ίσως την πιο σημαντική έκπληξη-αλλαγή. Να σημαδευθεί, δηλαδή, από μεταναστευτικά ρεύματα τέτοιας έκτασης και μορφής, ώστε να πάψει η ευημερία να είναι προνόμιο κάποιων μόνο λαών.

3.Υπάρχουν στοιχεία που μαρτυρούν ότι δεν αποκλείεται μια τέτοια εξέλιξη. Να δουν και οι φτωχοί λαοί Θεού πρόσωπο. Οι γεννήσεις στον τρίτο κόσμο άρχισαν πια να ελέγχονται. Ενώ στις εξελιγμένες κοινωνίες, βλέπουμε να πέφτει κυριολεκτικά στο κενό ο λόγος που γίνεται για οικογενειακό προγραμματισμό. Το άνοιγμα των συνόρων δεν μπορεί παρά από τα πράγματα να τροφοδοτεί το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Η επανάσταση στα ηλεκτρονικά μέσα παγκόσμιας επικοινωνίας δεν μπορεί παρά να διαπερνά και τις πλέον σκοτεινές γωνιές του πλανήτη.

Μέχρι που και η χώρα μας που είχε τη μεγαλύτερη ίσως παράδοση σε εξωτερική μετανάστευση άρχισε για πρώτη φορά να γίνεται η ίδια πόλος έλξεως μεταναστών από διάφορες χώρες. Οι ραγδαίες κοσμοπολιτικές εξελίξεις που συντελούνται σήμερα γύρω μας απλά επέτειναν την εισροή των μεταναστών -μαζί και των λαθρομεταναστών- οι πιο πολλοί από τους οποίους συγκαταλέγονται στη χορεία των βορείων γειτόνων μας. Το έδαφος όμως ήταν έτοιμο και από δημογραφικούς λόγους. Στο βαθμό που η γήρανση του πληθυσμού δεν αντιμετωπίζεται από εγχώριες πολιτικές ή για όσο η δυναμική στις εθνικές μας στρατηγικές δεν ενεργοποιείται, επόμενο ήταν να αναμένεται ότι τα σύγχρονα μεταναστευτικά ρεύματα θα ήταν αυτά που μας πρόλαβαν. Και επιπλέον θα είναι το λιγότερο που μπορεί ν' αναμένεται, σαν συνέπεια της υπογεννητικότητας, αν αύριο δούμε τους μετανάστες-αλλοδαπούς να τεκνοποιούν, σε βάρος της ομοιογένειας του ελληνικού πληθυσμού. Σε βάρος ενός κεκτημένου, ενός συγκριτικού πλεονεκτήματος, που ήταν το πιο θετικό και αδιαμφισβήτητο για τον τόπο μας.

Ίσως όμως είναι καλύτερα να συμβιβασθούμε με την ιδέα της αλλοίωσης της φυσιογνωμίας του πληθυσμού μας, παρά αν ήταν να υποστούμε τις συνέπειες της υπογεννητικότητας, εκτεθειμένοι σε εξωτερικούς κινδύνους, αλλά και στο μαρασμό, μ' ένα γηρασμένο και παρηκμασμένο λαό.

Και για να μη θεωρηθεί ότι κλαίμε τη μοίρα μας, σαν λαός και σαν έθνος, εξαιτίας της υπογεννητικότητας, αξίζει να επισημάνουμε ότι τα πρωτεία ανήκουν αλλού σε φαινόμενα παρακμής αυτής της μορφής. Υπάρχουν χώρες στον ευρύτερο δυτικοευρωπαϊκό χώρο όπου στα δημογραφικά δεδομένα σαν δείκτης γονιμότητας ισχύει ο αριθμός των παιδιών που αντιστοιχούν όχι πια σε ζευγάρια -όπως λέγαμε- γεννητόρων? αλλά στην κάθε μητέρα.4 Διότι, με τη συχνότητα που οι γάμοι σήμερα διαλύονται, το ζευγάρι των γεννητόρων που ίσχυε πριν σαν σημείο αναφοράς, θεωρείται πια -ή μάλλον είναι- ξεπερασμένο. Καθώς η γυναίκα, με την ίδια συχνότητα και τις συνθήκες ελευθεριότητας που την κάνουν να οδηγείται αμέσως στο διαζύγιο, σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες συμβαίνει να φέρει και στον κόσμο εξώγαμα.

Μπορεί, ο γάμος να δοκιμάζεται και εδώ. Αφότου κυρίως οι νέες μπήκαν ισότιμα με τους νέους στο στίβο της επαγγελματικής απασχόλησης. Τα παιδιά όμως που γεννιούνται εξακολουθούν να αντιστοιχούν σε ζευγάρια γεννητόρων στον τόπο μας? σε τόση μεγάλη συχνότητα, ώστε αξίζει τον κόπο ο οικογενειακός προγραμματισμός να έχει σαν βάση τη συμπεριφορά ζευγαριών και όχι -όπως αλλού στην Ευρώπη- μόνο των γυναικών. Γι' αυτό και αξίζει τον κόπο η προσέγγιση της υπογεννητικότητας να έχει στο αμέσως επόμενο θέμα μας σαν αντικείμενο τον αριθμό των παιδιών που θα έπρεπε να θεωρείται σαν ιδανικός αριθμός για τα νέα ζευγάρια που υποτίθεται ότι παντρεύονται και δημιουργούν οικογένεια.

1. SPECTER Michael (The New York Times – TO BHMA της 26/7/98, σε΄/ A30-31: Ένας κόσμος χωρίς παιδιά.

2. Στην ίδια πηγή: Δεν αρκούν τα κίνητρα για την τεκνοποίηση.

3. Στην ίδια πηγή: H μετανάστευση θα λύσει τα προβλήματα.

4 Στην ίδια πηγή:¨H γεωγραφία των γεννήσεων (1995)