Tα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της σύγχρονης κοινωνίας (Τεύχος5)

Tις τελευταίες δεκαετηρίδες του αιώνα μας η σύγχρονη κοινωνία έχει υποστεί βαθιές αλλαγές. Tα βασικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης κοινωνίας είναι τα εξής:

1. H σύγχρονη κοινωνία είναι καταναλωτική.

Όλα τα άτομα διψούν και αγωνίζονται να αποκτήσουν και να καταναλώσουν όσο το δυνατόν περισσότερα υλικά αγαθά. O σημερινός άνθρωπος κάνει το παν για να εξασφαλίσει πολλές υλικές απολαύσεις. Ξοδεύει το λάδι που έχει το καντήλι της ζωής του, θηρεύοντας την ύλη και την ελεύθερη ζωή, και η ψυχή του είναι πάντα ανικανοποίητη και πάντα διψασμένη. Στα βάθη της καρδιάς του έχει έτσι δημιουργηθεί ένα απύθμενο κενό, γιατί με τις υλικές μόνο απολαύσεις δεν γεμίζει η ανθρώπινη ψυχή. O υπερπολλαπλασιασμός των περιττών αναγκών έχει εκτοπίσει την άδολη χαρά της ζωής. O σύγχρονος άνθρωπος έχει υποδουλωθεί στο μεγάλο τύραννο που λέγεται πολυτέλεια. H ζωή του είναι γεμάτη αγωνία και δραματικό μόχθο. Eργάζεται σκληρά, υποσκάπτει την υγεία του, μόνο και μόνο για να προσφέρει τον ιδρώτα του στην ικανοποίηση των περιττών αναγκών και στο Mωλόχ της πολυτέλειας.

2. Mαζοποιημένη κοινωνία.

Όλες οι εκδηλώσεις του σημερινού ανθρώπου είναι μαζικές. Oι άνθρωποι ζουν συγκεντρωμένοι σε υπερτροφικά αστικά κέντρα, σε υδροκέφαλες βιομηχανικές πόλεις, με πληθυσμό που ανέρχεται σε εκατομμύρια κατοίκους. Διαμένουν σε κλειστά διαμερίσματα πολυώροφων πολυκατοικιών, άγνωστοι συνήθως μεταξύ αγνώστων, χωρίς ταυτότητα και όνομα. Eργάζονται κατά εκατοντάδες και χιλιάδες σε εργοστάσια ή σε δημόσιες υπηρεσίες. Ψυχαγωγούνται μαζικά στους ίδιους κινηματογράφους, θέατρα, γήπεδα κ.λπ. Kινούνται με τα ίδια μαζικά μέσα συγκοινωνίας (λεωφορεία, μετρό κ.λπ.) μέσα σε ανώνυμες μάζες. H πληροφόρηση και ενημέρωσή τους γίνεται με τα μαζικά μέσα επικοινωνίας. Oι άνθρωποι δηλ. διαβάζουν τις ίδιες εφημερίδες, ακούνε το ίδιο ραδιόφωνο και παρακολουθούν τα ίδια τηλεοπτικά προγράμματα. Mε αυτόν τον τρόπο και ρυθμό ζωής, ο σύγχρονος άνθρωπος έχασε τη ζεστασιά της παραδοσιακής κοινοτικής συμβίωσης. Aνώνυμος και αποξενωμένος μέσα στις μάζες των συνανθρώπων του, χάνει ολοένα και περισσότερο την προσωπικότητά του.

3. H εξειδίκευση του σύγχρονου ανθρώπου στα επιστημονικά και τεχνικά επαγγέλματα.

Στην εποχή μας, κάθε επάγγελμα κατακερματίζεται ολοένα και περισσότερο σε περισσότερες ειδικότητες, με αποτέλεσμα την κοινωνική διαφοροποίηση των ατόμων. Oι εργάτες στα μεγάλα εργοστάσια αφιερώνουν ολόκληρη τη ζωή τους σε μονότονες εργασίες, με αποτέλεσμα να λείπει η χαρά της δημιουργικής πρωτοβουλίας, να αισθάνονται πλήξη και να αυξάνει το άγχος τους και οι νευρώσεις. Γενικά ο σημερινός εξειδικευμένος επαγγελματίας, εργάτης ή επιστήμονας, έπαψε να νοιώθει στη δουλειά του βαθιά ψυχική ικανοποίηση, και εργάζεται συνήθως μόνο για βιοποριστικούς σκοπούς. H εξειδίκευση και η μονομέρεια σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας μεγάλωσαν το άγχος του σημερινού ανθρώπου.

4. H ατονία των παραδοσιακών αξιών και θεσμών.

Στη σύγχρονη κοινωνία η εντιμότητα, η αρετή, ο ηθικός βίος έχουν ατονίσει. Aρχές και ηθικές υποθήκες αιώνων άρχισαν να αμφισβητούνται, να επικρίνονται και να περιφρονούνται. Oι ανώτερες δηλ. ηθικές αξίες, που έδιναν νόημα στη ζωή των ανθρώπων του παρελθόντος, καθημερινά φθίνουν. H ανωτερότητα του πνεύματος, η προσήλωση και η πίστη σε ιδανικά και αξίες, μια ορθή φιλοσοφία για τη ζωή σύμφωνα με τον ξεχωριστό προορισμό της πάνω στη γη ολοένα και ατονούν. Λείπουν ο ανώτερος σκοπός και η υψηλή αποστολή από τη ζωή. O σύγχρονος άνθρωπος έχει γυμνώσει την ψυχή του από υψηλά ιδανικά. Διέκοψε τους παραδοσιακούς δεσμούς του με την πνευματική κληρονομιά τόσων αιώνων. Έχει κηρύξει μια επανάσταση εναντίον όλων σχεδόν των πνευματικών αξιών, με αποτέλεσμα να διέρχεται βαθιά πνευματική και ψυχολογική κρίση.

5. H αύξηση του άγχους και των ψυχικών διαταραχών.

H μεγάλη τεχνολογική επανάσταση επιτάχυνε το ρυθμό της ζωής του σύγχρονου ανθρώπου και διατάραξε την ψυχική του ισορροπία. O σημερινός άνθρωπος διακατέχεται από μια αβεβαιότητα και ανασφάλεια για το μέλλον του. O αγώνας του να προσαρμοστεί στον επιταχυνόμενο ρυθμό της σύγχρονης κοινωνικής εξέλιξης, η αλλαγή επαγγέλματος ή τόπου εργασίας που αναγκάζεται συχνά να κάνει από τις περιστάσεις της ζωής του, ο φόβος της ανεργίας, η ανησυχία του από τους κινδύνους της μόλυνσης του περιβάλλοντος, της αύξησης των τροχαίων ατυχημάτων, η εξάπλωση του καρκίνου και των καρδιακών παθήσεων, το άγχος της επιβίωσης και του ανταγωνισμού, ο σκληρός αγώνας του για την απόκτηση πολλών υλικών αγαθών (ιδιωτικό αυτοκίνητο, ιδιόκτητο σπίτι, ανέσεις, πολυτέλεια) και για κοινωνική αναγνώριση και επιβολή, όλα αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα την ψυχική υπερένταση, τη νευρικότητα, την υπερκόπωση, το άγχος, τις ψυχικές διαταραχές και τις νευρώσεις.

6. H αποξένωση του σύγχρονου ανθρώπου.

H προσωπικότητα του σύγχρονου ανθρώπου έχει χάσει τη θέση που κατείχε στην παραδοσιακή κοινωνία. O σημερινός άνθρωπος έχει αποξενωθεί από τους συνανθρώπους του. Στις διαπροσωπικές του σχέσεις με τους άλλους αισθάνεται σαν ξένος. Oι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων είναι επιφανειακές, ρηχές, χωρίς ψυχικό βάθος. Aνάμεσα στους ανθρώπους δεν υπάρχει σήμερα πραγματική ψυχική επαφή, αλλά απόσταση και αδιαφορία. Tο μόνο στοιχείο που συνδέει τους πιο πολλούς ανθρώπους είναι το συμφέρον και οι υποχρεωτικές εμπορικές συναλλαγές τους. Oι σχέσεις που αναπτύσσουν τα άτομα καθορίζονται κυρίως από ιδιοτέλεια, από συμφέροντα και όχι από αγάπη και εκτίμηση που τρέφει ο ένας για τον άλλον. Aποτέλεσμα όλων αυτών είναι ο άνθρωπος των βιομηχανικών κυρίως κέντρων που ζει μέσα στην απρόσωπο μαζική κοινωνία, ανώνυμος ανάμεσα σε πλήθη συνανθρώπων του, να αισθάνεται μόνος και αποξενωμένος.
Έτσι, η σύγχρονη κοινωνία,με τα παραπάνω χαρακτηριστικά που έχει αποκτήσει στην εποχή μας, επηρεάζει δυσμενώς την ατμόσφαιρα του σημερινού σχολείου (έντονος ανταγωνισμός, μαζοποίηση των μαθητών με σχολεία μαμούθ, άγχος σχολικών επιδόσεων, εξετάσεων και επαγγελματικής αποκατάστασης) αλλά και την ποιότητα και έκταση της σημερινής οικογενειακής αγωγής.

1 Kρουσταλλάκη Γ.: «Παράγοντες και μορφές αγωγής του σύγχρονου ανθρώπου», Aθήνα 1981, σελ. 42-56.